Ekskluzivno
Raspadom SFRJ i stvaranjem novih država Srpska pravoslavna crkva se preselila u inostranstvo
VIŠE EPARHIJA U TUĐINI NEGO U OTADŽBINI
– SPC danas ima 27 eparhija u svetu, a samo 13 u Srbiji, po čemu je postala zagranična crkva. Preti opasnost da joj u inostranstvu hramovi i vernici budu oteti
Dr Marko Lopušina
Tokom septembra u Nemačkoj će za episkopa Eparhije frankfurtske i sve Nemačke biti rukopoložen vladika Grigorije (Durić). Ovaj doskorašnji episkop zahumsko-hercegovački iz Trebinja će se preseliti da stoluje u Frankfurtu, gradu sa najvećim brojem Srba u Nemačkoj. Na funkciji episkopa on menja supendovanog vladiku Sergeja, koji se nije pokazao kao dobar sterešina Srpske pravoslavne crkve u Nemačkoj.
Istovremeno SPC je za prvog srpskog episkopa u Južnoj Americi postavio vladiku Kirila (Bojovića), koji će voditi Eparhiju buenosajrejsku i centralno-južmoameričku. Obojica episkopa, Grigorije i Kiril, dobili su od Svetog arhijerejskog sabora u maju ove godine zadatak da „srede stanje u Srpskoj pravoslavnoj crkvi u inostratstvu“.
Posao vladike Grigorija biće da ujedini i ojača SPC u Nemačkoj i podigne njen status u ovoj zemlji, a vladike Kirila da spase SPC od otimanja koje vrši nelegalna Crnogorska pravoslavna crkva na tlu Južne Amerike.
– Ovo su samo neki od problema sa kojim se suočava SPC od kako se posle raspada SFRJ i stvaranja novih država i faktički preselila u inostranstvo. Stvaranjem država BiH, Hrvatske, Makedonije i Crne Gore u ove zemlje „preselile“ su se trinaest mitropolija i eparhija SPC. Situacija je takva da SPC danas ima više svojih eparhija u tuđini nego u otadžbini. Tim je SPC postala zagranična crkva – kaže Gradimir Marković, vernik iz Čikaga.
Ako se pregleda sajt SPC može se lako prebrojati da Srpska pravoslavna crkva danas ima 27 mitropolija i eparhija u svetu, a samo 13 u Srbiji. Otuda SPC preti velika opasnost da u inostranstvu hramovi i vernici budu oteti i pripisani drugim crkvama i državama. Da se podsetimo da Rumunska pravoslavna crkva bukvalno otima srpske pravoslavce u zemljama Beneluksa i upisuje ih kao svoje vernike.
Srbi su primili hrišćanstvo u 7. veku. Potpadali su pod jurisdikciju Ohridske pravoslavne arhiepiskopije. Sveti Sava je 1219. godine rukopoložen od strane carigradskog patrijarha Manojla Prvog za „arhiepiskopa srpskih i primorskih zemalja“, kada Srpska crkva dobija autokefalnost i dostojanstvo arhiepiskopija.
OD BEOGRADA DO NOVOG ZELANDA
Tamo kuda se selio srpski narod uz njega je bila i živa srpska Crkva. Članovi dinastije Nemanjića podizali su crkve i manastire u Svetoj Gori, Palestini, Bugarskoj, Rumuniji i Mađarskoj.
– Prvi hramovi i parohije na Starom kontinentu stvarani su u srednjem veku na prostorima Ruskog carstva (Moskva), Rimskog carstva (Trst), Austrijsko-ugarske carevine (Beč, Komarno, Trnava). SPC je imala jurizdikciju nad crkvama u Českoj i Slovačkoj, Dalmaciji, Italiji do Barija i Grčkoj do Soluna. Istovremeno SPC se pod jurizdikcijom Ruske pravoslavne crkve razvija u Severnoj Americi i potom širila do Australije i Novog Zelanda – tvrdi dr Vladimir Grečić, istoričar dijaspore.
Svuda gde je osnivana Srpska pravoslavna crkva, to je činjeno uz saglasnost domicilnih država (Austro-ugarsko carstvo, Rusko carstvo), čime je SPC dobijala status nacionalnog zaštitnika srpskog naroda i pravoslavaca, ali i državotvrornosti Srbije.
Iza Drugog svetskog rata osnivaju se crkvene opštine SPC u Srednjoj i Zapadnoj Evropi. Srpski zarobljenici i internirci formiraju parohije SPC u Nemačkoj (Osnabrik) i Austriji (Salcburg). Već 1945. godine osnovane su od strane srpskih emigranata i izbeglica crkvene zajednice i opštine u Parizu, Londonu, Lesteru i u izbeglikim zonama Nemačke, Austrije i Italije, kao i pri izbegličkim logorima.
– Izvestan broj srpskih episkopa, sveštenika i bogoslova (patrijarh Gavrilo Dožić, episkop Nikolaj Velimirović, episkop Irinej Đorđević i preko pedeset srpskih sveštenika, sveštenomonaha i đakona) početkom 20. veka delovao je na tlu Amerike, a potom se našao se u nemačkim logorima širom Zapadne Evrope. Mnogi od njih odlučili su da se ne vrate u otadžbinu, te su preuzeli duhovnu brigu o svome narodu u zemljama oslobođene Evrope. Ti prostori nisu bili uključeni ni u jednu tada postojeću eparhiju SPC – kaže dr Grečić.
Zbog komunističkog režima koji je tada vladao u Jugoslaviji, Srpskoj patrijaršiji bilo je zabranjeno održavanje veza sa dijasporom. Tada je u Zapadnoj Evropi postojalo dvanaest srpskih parohija: šest u Velikoj Britaniji, četiri u Nemačkoj, jedna u Beču i jedna u Parizu. Na osnivačkoj skupštini Svešteničkog bratstva 6. decembra 1948. godine u Londonu, pročitano je pismo Patrijarha Gavrila od 28. oktobra 1948. godine gde između ostalog piše: “crkvene opštine u inostranstvu koje već postoje ili koje se budu obrazovale, stoje pod neposrednom jurizdikcijom Srpskog patrijarha” – pisao je dr Ljubivoje Cerović, istoričar iz Novog Sada.
Da bi se prevazišao izazov ovakvih istorijskih okolnosti, na vanrednom zasedanju Svetog arhijerejskog sabora na sednici od 12. marta 1969. godine, donesena je odluka o osnivanju nove eparhije za Zapadnu Evropu pod nazivom Srpska Prvoslavna Eparhija zapadnoevropska i australijska sa sedištem u Londonu. Prvi episkop ove eparhije, (koja sedamdesetih postaje Eparhija zapadnoevropska) postao je vladika Lavrentije, koji je vodio od 1969. do 1990. godine. Njegova nadležnost se rotezala od Beograda, preko Londona i Čikaga, Nemačke i Francuske, Austrije do Australije i Novog Zelanda.
NOVE EPARHIJE I EPISKOPI
Arondacijom unutar SPC 1990. godine Eparhija zapadnoevropska je podeljena na Eparhiju srednjoevropsku u čiji sastav ulazi Nemačka, Austrija, Švajcarska, Španija i Italija i na Eparhiju britansko-skandinavsku sa sedištem u Štokholmu. U njen sastav ulaze područja Švedske, Norveške, Finske, Velike Britanije, Francuske, Danske, Luksemburga, Holandije, Belgije i Monaka. Prvu je vodio episkop Konstantin, a drugu episkop Dositej.
Na redovnom zasedanju Svetog Arhijerejskog Sabora 1994. godine formirana je nova Eparhija zapadnoevropska sa sedištem u Parizu. U sastav te nove Eparhije zapadnoevropske ulaze Francuska, Španija, Portugalija, Holandija, Belgija i Luksemburg. Vodi je episkop Luka.
Na redovnom zasedanju Svetog Arhijerejskog Sabora Srpske Pravoslavne Crkve 26. maja 2011. godine formirana je Eparhija austrijsko-švajcarska sa sedištem u Beču. Dve godine kasnije pripojena joj je i Misionarska parohija na Malti. Vodi je episkop Andrej.
Od 2014. godine postoji u Evropi i Eparhija frankfurtsko-nemačka. Nadležna je za arhijerejska namesništva, crkvene opštine, parohije i hramove u opštinama Frankfurt, Augsburg, Minhen, Regenzburg, Nirnberg, Karlsrue, Majnhajm, Rajlandfalc, Ulm, Frajburg, Fridrihshafen, Filingen, Štutgart, Berlin, Bremen, Kasel, Osnabrik, Hamburg, Hanover, Himelstir, Ahen, Bilefeld, Vupertal,Diseldorf, Dortmund, Esen, Keln. Njen novi episkop je vladika Grigorije.
SPC danas u razvijenim zemljama Evrope ima 15 eparhija i eparhijskih centara, Podvorje SPC u Rusiji i 16 manastira. Najnovija parohija SPC osnovana je 2016. godine u Portugaliji, sa sedištem u Lisabonu.
CENTRI SRPSKE KULTURE
Srpsko pravoslavlje na tlu SAD započeto je 1864. u San Francisku kada je nekoliko pra¬vo¬sla¬vnih hriš¬ća¬na osno¬va¬lo Grčko-rus¬ku-sla¬von¬sku pra¬vo¬sla¬vnu isto¬čnu crkvu kao do¬bro¬tvor¬no druš¬tvo, u kome su Srbi či¬ni¬li ve¬ći-nu, sa ci¬ljem da osnu¬ju pra¬vo¬sla¬vnu crkvu u gra¬du. Prva srpska pra¬vo¬sla¬vna crkva Sve¬ti Sava sa¬gra¬đe¬na je 1894. u Džek¬so¬nu, Ka¬li¬for¬ni¬ja. Vrhovna institucija u SAD je Eparhijski savet SPC, kog čine episkopi i predsednici uprava Mitropolije srednje-zapadno američke, novogračaničke, Eparhije istočno-američke i Eparhije zapadno-američke. Episkopi su Longin, Irinej i Maksim. U Kanadi eparhiju vodi episkop kanadski Mitrofan. SPC u Kanadi ima 30 crkava, manastira, kapela, skitova i pravoslavnih misija.
Na Petom kontinentu SPC je organizovana kao Mitropolija australijsko-novozelandska od 2010. Ima 68 parohija, misija, skitova, crkava, manastira i crkvenih opština u svih osam australijskih država. Nadležni arhijerej je episkop Siluan.
– Od Beograda gde je sedište Patrijaršije SPC, preko Balkana, Evrope, tri Amerike, Afrike i Azije do Novog Zelanda, i srpske crkve Svetog Save u Velingtonu, danas postoji oko dve stotine srpskih hramova, crkava, kapela, grobalja i ostalih verskih insitutcija, kao što su škole veronauke, Kolo srpskih sestara, kulturna i folklorna društva, izdavačke kuće. Oni okupljaju oko pola miliona pravoslavnih vernika, pre svega Srba, zatim Rusa, Grka, Ukrajinaca, Rumuna, Kopta, Egipćana, Afrikanaca – svedoči istoričar dijaspore dr Vladimir Grečić.
Na tri kontinenta SPC ima dvadeset sabornih hramova. (Los Anđelos, San Francisko, Čikago, Buenos Aires, Beč, London, Pariz, Stokholm, Budimpešta, Misisoga, Johanesburg) koji su centri duhovne, kulturne i društvene aktivnosti srpskog naroda. Srpske crkve u Njujorku, Helsinborgu, Trstu, Sidneju i mnogim drugim gradovima proglašene su spomenicima kulture SAD, Švedske, Italije, Australije i drugih zemalja.
– U hramovima SPC širom sveta iseljeni srpski narod verom i kulturom razvijaju i šire srpsku tradiciju i grade svoj nacionalni identitet – rekao nam je episkop britansko-skandinavski Dositej iz Stokholma, koji upravo završava gradnju novog manastira u Švedskoj.
UNUTRAŠNJI I SPOLJNI PROBLEMI
Kako smo nezvanično saznali Srpsku pravoslavnu crkvu, koja danas većinu eparhija ima u stranim zemljama nego u Srbiji, muče dve vrste problema. Prvi su unutrašnji problemi proizašli iz zastarele organizacije i rada SPC i u Srbiji i u emigraciji. A drugi su spoljni problemi, nametniti politikom stranih država.
Naime, kako Ustav SPC daje veliku moć episkopima, to su neki od njih svoje starešinstvo nad mitropolijama i eparhijama u inostranstvu doživeli kao vladanje carevinom vernika i parohijana, pa su privatizovali i crkve i crkveni život. Zbog toga su svojevremeno smenjeni vladika Konstantin u Nemačkoj i vladika Georgije kanadski. Inače to su dvojica rođene braće iz porodice Đokić iz Bijeljine, koji su kao vladike zloupotrebili svoj episkopski položaj.
– Pokazalo se i da pojedini episkopi u inostranstvu nedovoljno rade na statusu SPC u tuđini. Srpska pravoslavna crkva je u stranim državama registrovana na tri načina – kao verska zajednica, kao udruženja građana i kao sekta. Tamo gde je SPC verska zajednica priznata je od države (SAD, Rusija, Švedska, Hrvatska, Austrija, Australija), član je državnog Saveta crkava, Međunarodnog saveta crkava, prima dotacije po broju upisanih vernika, a naši sveštenici imaju dozvolu za rad i pravo na plate i penzije. Tamo gde je SPC samo udruženje građana ili sekta, nema status u stranoj državi, a njeni sveštenici rade ilegalno, i bez dozovole za rad i dozvole za boravak – rekao nam je jedan od episkopa, koji se lično suočava sa ovakvim problemima i rešavao ih.
Najgora je situacija po SPC u inostranstvu, što je počela u nekim zemljama da gubi status verske zajednice, jer njen episkop nije plaćao državne dažbine, pa je proglašen nepoželjnim. A SPC je izgubila status verske zajednice. U Nemačkoj, zemljom sa oko pola miliona srpskih gastarbajtera i članova porodica, SPC je obično udruženje građana.
SPC nije registrovana u Crnoj Gori, pa je poslednjih godina izložena otimanju njenog imena, identiteta i njenih svetinja na terotiriji ove nove države. Crna Gora, međutim, proglašavanjem srpskih iseljenika u emigraciji za Crnogorce, čini sve da i njih prevede u ilegalnu Crnogorsku pravoslavnu crkvu.
– To je preuzimanje Srba i SPC i prevođenje u Crnogorce je najizraženije u zemljama Južne Amerike, u kojoj žive i rade iseljeni Srbi iz Crne Gore, ali i u Holandiji i Dansoj, gde je koncentracija Srba velika. Slična tendencija je i u Makedoniji, koja srpsku Ohridsku arhiepiskopiju sa četiri eparhije pripisuje Makedonskoj pravoslavnoj crkvi, koja je, takođe, ilegalna. Sve agresivnija je i Rumunska pravsolavna crkva koja „otima“ srpske pravoslavce u Belgiji, Holandiji i Danskoj – rekao nam je otac Emilijan iz Beneluksa.
Ovo samovoljno preuzimanje hramova i vernika u stranim zemljama najveći je spoljni problem sa kojim se suočava SPC u inostranstvu. Taj problem je toliko veliki da je i patrijarh srpski Irinej morao nedavno, prilikom posete Crnoj Gori, da iskaža svoj javni protest protiv najava za uzimanje i prisvajanje Cetinjskog manastira ili crkve pod Ostrogom.
Ako uzmemo u obzir činjenicu da SPC danas u stranim zemljama ima 27 eparhija, a samo 13 u Srbiji, po čemu je postala zagranična crkva, to je dovodi u situaciju da mora mnogo više pažnje da posveti svojim vladika, sveštenicima, vernicima i hramovima u inostranstvu, jer je izložena opasnostima asimilacije, pruezimanja, otimanja, kao i gašenja Srpske pravoslavne crkve.
Antrfile
PODVORJE SPC
Još je ruski car Ivan Grozni, čija je majka Srpkinja, kao svetosavac razmišljao o osnivanju SPC u Rusiji. Podvorje SPC je osnovano u Moskvi 18. veku. Stradalo je tokom Oktobarske revolucije (1917) i Drugog svetskog rata (1942). Sredinom 20. veka ruski patrijarh Aleksej Prvi i srpski patrijarh Gavrilo dogovorili su se da Podvorje obnovi. Početkom 2000. godine hram je bio predat Srpskoj patrijaršiji, u kome je 21. avgusta 2000. liturgiju služio srpski patrijarh Pavle. Bogosluženje u hramu obavlja se nedeljom i praznikom. Hram Petra i Pavla i Podvorje SPC posećuje veliki broj Moskovljana i Srba. Tokom 2016. godine posetio ga je i patrijarh srpski Irinej.
Antrfile
NAROD POMAŽU CRKVU
Prošlo je dve godine od kako je u požaru stradao hram Svetog Save u Njujorku. Vladika Irinej je sa sveštenicima i parohijanima očistio crkvu i pripremio je za rekonstrukciju.
– Dobili smo dozvolu od Zavoda za zaštitu spomenika u Njujorku da počnemo drugu fazu radova i podignemo čeličnu konstrukciju za krov. Moramo da zamenimo i pod koji je potpuno uništen. Ako budemo mogli, proširićemo podrum i napraviti kriptu slično kao u Hramu Svetog Save u Beogradu. U tome imamo pomoć naroda – rakao nam je vladika Irinej.
Čim pod i krov budu urađeni tražiće se dozovola od Zavoda da se u njemu služe liturgije.
Antrfile
NEZADOVOLJNI VERNICI
Pojedini parohijani SPC u dijaspori su nezadovoljni radom svoje Crkveno-školske opštine, pa i svojih sveštenika.
– Odlukom SPC ukinuto je pravo da vernici, odnosno građani mogu da budu predsednici uprava CŠO, pa se došlo u situaciju da se „pop za sve pita i o svemu sam odlučuje“ – kažu nezadovoljni.
Drugi su nezadovoljni jer sveštenici rade bez dozovle, jer se bave dodatnim poslovima na građevini, a neki od njih se trguju ilegalno polovnih automobila i tako zarađuju za život u tuđini.